کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو

در کتاب کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو در می‌یابیم که رباع در لغت به معنای چهار و هر چیزی است که دارای چهار جزء باشد. به همین ترتیب رباع یا رباعی یکی از قالب های شعر فارسی است که دارای چهار بیت است. بسیاری رباعی را قالب شعری ناب ایرانی می دانند.

در اشعار قدیم فارسی به جای رباعی، دوبیتی و ترانه به کار رفته است، هرچند امروزه دوبیتی در شعر فارسی با رباعی متفاوت است و آواز نیز به ویژه در موسیقی معنای تازهای یافته است. در گذشته به رباعی بیت گفتهاند که معنای امروزی این کلمه نیز با گذشته متفاوت است. چهاردانه و چهارخانه از دیگر واژههایی هستند که به رباعی اطلاق میشود.

جالب است بدانید که واژه دوبیت به صورت رباعی به زبان عربی راه پیدا کرده و به آن «الدوبیت» میگویند. این گونه است که ایرانیان از کلمه عربی «رباعی» و اعراب از واژه فارسی «دوبیتی» استفاده میکنند.

از نظر قافیه رباعی به دو صورت است: الف) با چهار مصراع هم‌قافیه و ب) با سه مصراع هم‌قافیه.

الف) طرح قافیه‌ای ابتدایی (و البته قدیمی) اینگونه بوده که هر چهار مصراع هم‌قافیه باشند.

رباعی زیر از خیام مثالی از این طرح قافیه‌ای با چهار مصراع هم‌قافیه است.

روزی‌ است خوش و هوا نه گرم است و نه سرد
ابر از رخ گلزار همی‌ شوید گرد
بلبل به زبان حال خود با گل زرد
فریاد همی‌ زند که می باید خورد

ب) طرح دوم رباعی که بسیار مرسوم میباشد و رباعی را به این شکل می‌شناسیم، هم‌قافیه بودن مصراع‌های اول و دوم و چهارم است که به این نوع رباعی اصطلاحاً «خصی» می‌گویند. رباعی زیر از حافظ از نوع رباعی سه‌قافیه‌ای میباشد.

امشب ز غمت میان خون خواهم خفت
وز بستر عافیت برون خواهم خفت
باور نکنی خیال خود را بفرست
تا در نگرد که بی‌ تو چون خواهم خفت

رباعی در سه بیت اول مقدمه ایجاد میکند و به اصطلاح در بیت پایانی ضربه اصلی را میزند و هدف خود را بیان میکند.

درباره کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو

کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو مجموعه‌ای از اشعار عاشقانه میرمحسن طاهری طاری در قالب رباعی است.

شاعر در این مجموعه آگاهانه کوشیده است تا از تمام ظرفیتهای عروضی و وزنی قالب رباعی استفاده کند تا از محدودیتهای دست و پا گیر در امان بماند. از این رو زبان خود را تنها به وزن خاصی محدود نکرد و از ظرافتها و گوشههای وزن و ملودی رایج در کوارتت استفاده کرد. چاردانه/ چهارخانه در میان قالبهای شعر زبان فارسی جایگاه ویژهای دارد. این قالب‌ها از قدیمی‌ترین گونه‌های شعری به شمار می‌روند، چرا که رودکی، پدر شعر فارسی، این سبک را تجربه کرد و اشعاری ماندگار سرود. رباعی با اشعار شگفت انگیز و غبطه برانگیز خیام در نگارش و آهنگسازی به اوج خود رسید. چنانکه هیچکس مسائل هستی شناختی و فلسفی را با کوتاه ترین کلمات بیان نکرده است.

در زمان ما انتظار میرفت که از قالبهای قدیمی استفاده نشود. اما نیما نیز از رباعی بر رودخانه خروشان و کف آلود شعر مشروطه پلی ساخت تا بازماندگان کاروان تند تند ادبی به صحنه پرشتاب ادبیات نوین ایران برسند. ایوا از این قالب کوتاه و قدیمی برای بیان احساسات خود به زبانهای فارسی و مازندرانی استفاده کرد.

به هر حال رباعی یکی از کوتاهترین قالبهای شعر فارسی است. به شرطی که دایره لغات را فراموش نکنید. قالبی که صائب تبریزی برای اولین بار به شیوهای بدیع و منحصر به فرد سرودن آن را آغاز کرد و بدون شک ابیات تکرار نشدنی زیادی از خود به جای گذاشت که در کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو هم مشاهده میشود.