کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو

در کتاب کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو در می‌یابیم که رباع در لغت به معنای چهار و هر چیزی است که دارای چهار جزء باشد. به همین ترتیب رباع یا رباعی یکی از قالب های شعر فارسی است که دارای چهار بیت است. بسیاری رباعی را قالب شعری ناب ایرانی می دانند.

در اشعار قدیم فارسی به جای رباعی، دوبیتی و ترانه به کار رفته است، هرچند امروزه دوبیتی در شعر فارسی با رباعی متفاوت است و آواز نیز به ویژه در موسیقی معنای تازه­ای یافته است. در گذشته به رباعی بیت گفته­اند که معنای امروزی این کلمه نیز با گذشته متفاوت است. چهاردانه و چهارخانه از دیگر واژه­هایی هستند که به رباعی اطلاق می­شود.

جالب است بدانید که واژه دوبیت به صورت رباعی به زبان عربی راه پیدا کرده و به آن «الدوبیت» می­گویند. این گونه است که ایرانیان از کلمه عربی «رباعی» و اعراب از واژه فارسی «دوبیتی» استفاده می­کنند.

از نظر قافیه رباعی به دو صورت است: الف) با چهار مصراع هم‌قافیه و ب) با سه مصراع هم‌قافیه.

الف) طرح قافیه‌ای ابتدایی (و البته قدیمی) این­گونه بوده که هر چهار مصراع هم‌قافیه باشند.

رباعی زیر از خیام مثالی از این طرح قافیه‌ای با چهار مصراع هم‌قافیه است.

• روزی‌ است خوش و هوا نه گرم است و نه سرد
• ابر از رخ گلزار همی‌ شوید گرد
• بلبل به زبان حال خود با گل زرد
• فریاد همی‌ زند که می باید خورد

ب) طرح دوم رباعی که بسیار مرسوم می­باشد و رباعی را به این شکل می‌شناسیم، هم‌قافیه بودن مصراع‌های اول و دوم و چهارم است که به این نوع رباعی اصطلاحاً «خصی» می‌گویند. رباعی زیر از حافظ از نوع رباعی سه‌قافیه‌ای می­باشد.

• امشب ز غمت میان خون خواهم خفت
• وز بستر عافیت برون خواهم خفت
• باور نکنی خیال خود را بفرست
• تا در نگرد که بی‌ تو چون خواهم خفت

رباعی در سه بیت اول مقدمه ایجاد می­کند و به اصطلاح در بیت پایانی ضربه اصلی را می­زند و هدف خود را بیان می­کند.

درباره کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو

کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو مجموعه­‌ای از اشعار عاشقانه میرمحسن طاهری طاری در قالب رباعی است.

شاعر در این مجموعه آگاهانه کوشیده است تا از تمام ظرفیت­های عروضی و وزنی قالب رباعی استفاده کند تا از محدودیت­های دست و پا گیر در امان بماند. از این رو زبان خود را تنها به وزن خاصی محدود نکرد و از ظرافت­ها و گوشه­های وزن و ملودی رایج در کوارتت استفاده کرد. چاردانه/ چهارخانه در میان قالب­های شعر زبان فارسی جایگاه ویژه­ای دارد. این قالب‌ها از قدیمی‌ترین گونه‌های شعری به شمار می‌روند، چرا که رودکی، پدر شعر فارسی، این سبک را تجربه کرد و اشعاری ماندگار سرود. رباعی با اشعار شگفت انگیز و غبطه برانگیز خیام در نگارش و آهنگسازی به اوج خود رسید. چنانکه هیچکس مسائل هستی شناختی و فلسفی را با کوتاه ترین کلمات بیان نکرده است.

در زمان ما انتظار می­رفت که از قالب­های قدیمی استفاده نشود. اما نیما نیز از رباعی بر رودخانه خروشان و کف آلود شعر مشروطه پلی ساخت تا بازماندگان کاروان تند تند ادبی به صحنه پرشتاب ادبیات نوین ایران برسند. ایوا از این قالب کوتاه و قدیمی برای بیان احساسات خود به زبان­های فارسی و مازندرانی استفاده کرد.

به هر حال رباعی یکی از کوتاه­ترین قالب­های شعر فارسی است. به شرطی که دایره لغات را فراموش نکنید. قالبی که صائب تبریزی برای اولین بار به شیوه­ای بدیع و منحصر به فرد سرودن آن را آغاز کرد و بدون شک ابیات تکرار نشدنی زیادی از خود به جای گذاشت که در کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو هم مشاهده می­شود.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

• در سینه، دلش رود پر ا‌ز خون شده ا‌ست
• ا‌ین شا‌عر صحرا زده، مجنون شده ا‌ست
• آ‌مد که غزل شا‌نه به شعرش بنهد
• جا‌می ز ربا‌عی زده، می‌گون شده ا‌ست

• در ما‌نده‌ی یک دانه‌ی گندم شده‌ام
• پیشا‌نی چین خورده‌ی مردم شده‌ا‌م
• مستا‌نه بگشتم دل ا‌ین شهر، کنون
• در شهر کسی نیست و من گم شده‌ا‌م

• ا‌یرا‌ن! خزر آ‌بی شد و سربند تو شد
• دریا‌ی عمان، رنگ کمربند تو شد
• شیرا‌ن تو را هیچ نگیرند به بند
• ضحّا‌ک تو در بند دما‌وند تو شد

فهرست مطالب کتاب صد جام رباعی از شراب شیراز چشم تو

• دیباچه؛ دو چشم برای دیدن زیبایی‌ها «روح الله مهدی پور عمرانی»
• دیباچه‌ی شاعر: به یاد نخستین آموزگار انسان
• صد جام رباعی از شراب شیراز چشم‌ تو