عطار نیشابوری با نام اصلی فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری در سال 540 هجری قمری در نیشابور به دنیا آمد. در خصوص جزئیات دقیق زندگی و مرگ وی و همچنین نویسنده اصلی بسیاری از آثار منسوب به وی، بین محققان اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. تنها چند تن از معاصران عطار نیشابوری از جمله عوفی، نصیرالدین طوسی و حمدالله مستوفی از وی نام بردهاند. در نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری از وی به عنوان مرد نیشابوری یاد شده است.
اگرچه اطلاعات جامعی در مورد عطار نیشابوری در دست نیست، اما برخی منابع ذکر کرده‌اند که عطار به شغل داروسازی مشغول بوده و از مراجعین و مشتریان زیادی مراقبت میکرده است. همزمان کتاب مینوشت و مطالعه میکرد. به نظر میرسد عطار در زمان خود جز در نیشابور، شاعری شناخته شده به حساب نمیآمد. بسیاری از معاصران او عمدتاً از دیوان تأثیرگذار و برجسته عطار نیشابوری صحبت میکنند و اغلب به یکی از اشعار روایی او یعنی منطقالطیر اشاره میکنند. از نیمه دوم قرن هفتم به بعد آثار منثور عطار نیشابوری مورد توجه بسیاری قرار گرفت. عظمت شخصیت عرفانی او تا قرن نهم هجری به طور کامل کشف نشد. پس از آن بود که کار و آثار عطار نیشابوری مورد توجه قرار گرفت و زوایای مختلف این شخصیت برجسته بر همگان آشکار شد.
بهترین کتاب‌های عطار نیشابوری
کتاب منطق الطیر: منطق الطیر یا مهکام الطیر بزرگترین اثر در نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری است. این شعر تمثیلی، جستجوی پرندگان برای یافتن سیمرغ افسانهای را به تصویر میکشد. آنها میخواهند او را پیدا کنند و او را پادشاه خود کنند. در صحنه پایانی، پرندگانی که از سفر جان سالم به در بردهاند، با انعکاس آینه تصویر خود در چهره سیمرغ، متوجه میشوند که خود و سیمرغ یکی هستند. داستان شیخ صنعان طولانی ترین داستان روایت شده در این اثر است.
نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری
کتاب الهینامه و کتاب پلهاب نامه: از نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری میتوان به دو کتاب الهی نامه و پلهاب نامه اشاره کرد. هر دوی این آثار مَثَلهای عرفانی هستند. الهی نامه از داستانهای کوتاه و بلند تشکیل شده و همه این داستانها در راستای داستان اصلی تنظیم شدهاند. مصیبت نیز شرح مصیبتهای سالک است و آن را بعد از منطقالطیر مهمترین شعر عطار نیشابوری میدانند.
کتاب تذکره الاولیاء: با نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری، درباره زندگینامه صوفیان متقدم به ویژه اولیا، مفسران، پیشگامان تصوف و عرفای مسلمان به دست آورده است. عطار در این کتاب به شرح احوال هفتاد و دو تن از اولیاء و بزرگان تصوف پرداخته است که از امام جعفر صادق شروع شده و به حلاج ختم میشود. این تنها اثر منثور عطار نیشابوری است.
سبک نگارش و دیدگاه‌های عطار نیشابوری
دنیای فکری عطار نیشابوری که در آثار او به تصویر کشیده شده است، همه تحولات اولیه عرفان و ادبیات عرفانی اسلامی را همراه با پیامدهای تجربی، نظری، علمی، آموزشی آن بازتاب میدهد. موضوع اصلی آثار عرفانی عطار نیشابوری، رابطه انسان با خدا و راه رسیدن به اولیای الهی است و مواضع خود را با مباحث نظری و خطبههای آموزنده مطرح میکند. آنچه عطار نیشابوری میگوید نه تنها برگرفته از عقاید و عقاید صوفیان مسلمان است، بلکه میراث قدیمیتری را نیز در بر میگیرد. در نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری میتوان یافت؛ به معرفی و روایت داستانهایی از تاریخ میپردازد و در بیان سخنان حکیمانه خود از دهان دیوانگان و ابلهان اشکالی نمیبیند. استعداد عطار در انتقال معانی عمیقتر در قالب ظواهر بیرونی شگفت انگیز و کم نظیر است. شاید نتوان آثار او را منابع بسیار دقیقی برای شناخت شخصیت‌های تاریخی دانست، اما بازهم این آثار به‌عنوان منابعی برای شناخت کلیت تصوف بسیار ارزشمند هستند.
سخن پایانی
در نگاهی به زندگی و اشعار عطار نیشابوری، از جمله آنها میتوان به چهار قصیده، دیوان، کتاب مختارنامه اشاره کرد که زبان غنایی عطار با زبان روایی او تفاوت چندانی ندارد و در مورد بلاغت و تصویرسازی او نیز همین را میتوان گفت. غزلیات او عموماً تجربیات معنوی را به زبان نمادین نشان میدهد. قصاید عطار نیز مضامین عرفانی، اخلاقی و احکام عملی را بیان میکند و به نظر میرسد الهام گرفته از قصاید سنایی باشد. عطار نیشابوری در سال 618 هجری قمری در حمله مغول درگذشت. او توسط سربازان نزدیک دروازه شهر کشته شد و تمام آثارش سوخت. آثاری که پس از این همه سال به دست ما رسیده است، قبل از حمله مغول به شهرهای دیگر برده شده است.
